Plaatjes kijken met Maarten Luther

Het is 500 jaar geleden dat Maarten Luther met de publicatie van zijn 95 stellingen de protestante Reformatie inluidde. De Britse regisseur Peter Greenaway maakte aan de hand van 16e en 17e-eeuwse tekeningen en schilderijen een documentaire over de erfenis van de nog altijd beroemde Duitse theoloog.

Wat fascineert u zo in Maarten Luther?

“Het was een heel opwindende periode, de tijd waarin Luther de basis legde voor de reformatie. Specifiek voor Nederland, want dit was de tijd waarin Nederland werd gevormd. Dus het is niet per se Luther die mij fascineert, maar de gehele achtergrond waartegen hij opereerde. In eerste instantie heette de film: Maarten Luther. Maar ik wilde het veel groter maken. Er is trouwens nog een reden waarom ik deze film wilde maken; de vele buitengewone tekeningen en schilderijen die tijdens Luthers leven zijn gemaakt. Daarmee is de documentaire dan ook doordrenkt.”

Was het moeilijk een verhaal te vertellen met wat oude tekeningen en schilderijen?

“Nee, het leven van Maarten Luther is extreem goed gedocumenteerd. Ik ben momenteel in Italië om een film te maken over de kunstschilder Jheronimus Bosch, die leefde in bijna precies dezelfde tijdperk als Luther. En hiervoor heb ik nog andere films gemaakt over deze tijd, dus voor mij was het doen van de research relatief gemakkelijk. Maar ik ben ook ontzettend goed geholpen door een geweldige reseacher van het programma, die me geholpen heeft om de lange, lange lijst van afbeeldingen die ik wilde gebruiken bij elkaar te zoeken.”

Hoe kan het dat er zoveel afbeeldingen bestaan uit de tijd van Luther?

“In zijn tijd werd voor het eerst de boekdrukkunst gerealiseerd. Het was al tachtig jaar daarvoor uitgevonden door de Duitser Johannes Gutenberg, maar het duurde even voordat mensen zich realiseerden hoe belangrijk het was. In het prille begin werd het gebruikt voor tekst, tekst en nog eens tekst. Maar plotseling, rond 1500, ontdekte een aantal belangrijke kunstschilders dat je de boekdrukkunst ook voor afbeeldingen kon gebruiken. Ik denk dat de reformatie zo succesvol is geweest dankzij de boekdrukkunst die het mogelijk maakte om afbeeldingen op grote schaal te verspreiden.”

Ziet u parallellen met onze tijd?

“Ja. We leven nu eveneens in een een belangrijk tijdperk van nieuwe vormen van communicatie. In de documentaire trekken we dan ook verschillende vergelijkingen tussen het begin van de 16e eeuw en het begin van de 21e eeuw. Als je een nieuw communicatieproces creëert, creëer je per definitie een nieuw tijdperk. In de 16e eeuw bevond men zich noorden van de Alpen tussen Middeleeuwen en de Renaissance, die daar aanvankelijk niet echt aansloeg. Toen plotseling de boekdrukkunst opkwam en een communicatierevolutie losmaakte, veranderde alles. Mensen begonnen voor het eerst te lezen. Ook vrouwen.”

Wat voor mens was Luther eigenlijk?

“Veel mensen zullen het niet met me eens zijn, maar ik denk dat hij nogal narcistisch en arrogant was; hij identificeerde zichzelf met Jezus Christus en zag zichzelf als de nieuwe Messias. Ik ben een atheïst en geloof helemaal niks van het hele christendom-spelletje. Maar ik ben wel zeer geamuseerd door hoe het is georganiseerd, en dus ook door iemand als Maarten Luther.”