Mysterieuze oma zet haar masker af

Wat doet het met een mens als hij zonder liefde opgroeit? Het antwoord is af te lezen van het gezicht van René, de oom van regisseur Tom Fassaert. Hij maakte een Gouden Kalf-winnende documentaire over het jeugdtrauma van zijn vader en diens broer: A Family Affair.

Filmmaker Tom Fassaert was altijd al gefascineerd door zijn oma; een mysterieuze dame over wie hij overwegend negatieve verhalen kende. Ze had zijn vader Rob en oom René als kleine kinderen namelijk in een kindertehuis achtergelaten om ruim baan te geven aan haar modellencarrière. Een kille daad die diepe sporen achterliet binnen de familie en, twee generaties later, uitmondde in een aangrijpende documentaire.

“Ik maakte hiervoor alleen maar films over personen buiten mijn eigen intieme sfeer. Terwijl ik daarmee bezig was, begon ik te beseffen hoe weinig ik van mijn eigen herkomst wist. Ik was mezelf aan het ingraven in andermans geschiedenis zonder die van mezelf en mijn familie te kennen”, vertelt Fassaert. Het kwartje viel toen zijn oma hem op zijn dertigste verjaardag vroeg om haar te helpen met haar testament. Gewapend met camera vloog hij naar Zuid-Afrika, waar de inmiddels 95-jarige diva al vele decennia woonde.

Al filmende kreeg hij steeds meer begrip voor haar en haar fouten. “Het werd me overduidelijk: dit is een héél eenzame vrouw die ontzettend haar best doet om de indruk te wekken dat ze boven het leven staat, boven vergankelijkheid en zelfs boven de dood. Ik zag dat ze werd bewonderd door iedereen om haar heen, van de tuinman tot de kapster. Maar alle relaties die ze had, waren zo oppervlakkig. Dat kwam doordat ze niemand toeliet.”

Maar Fassaert lukte het wel om door die muur heen te breken. Daarmee veranderde hij onbedoeld van de objectieve observator in iemand die zelf onderdeel uitmaakt van het verhaal. Hij raakte verstrikt in loyaliteitskwesties, ontdekte wat voor impact zijn vaders jeugdtrauma op hem heeft gehad én vond zichzelf terug in een nogal een bizarre situatie. Oma verklaarde haar kleinzoon de liefde. “Bizar en absurd”, zegt hij daarover. “Maar het stond niet op zichzelf. Het was een manifestatie van iets anders, van een mechanisme dat alles met haar eigen jeugd te maken had.”

Naast oma en kleinzoon speelt ook de tussenliggende generatie een grote rol: Fassaerts vader en oom, degene voor wie het tekort aan ouderliefde de grootste gevolgen heeft gehad. Ze worstelen nog steeds met het verleden, ook al is hun moeder inmiddels overleden. De documentaire noch dat Gouden Kalf heeft daar iets aan veranderd.

Maar toch is er iets positiefs uit voortgekomen, zegt Fassaert. “De tragiek is dat het zonder zo’n film niet was gelukt, maar zowel mijn oma, mijn oom als mijn vader hebben eindelijk dat gesprek met elkaar kunnen voeren. Iedereen heeft de ruimte gekregen om zich open te stellen en zijn verhaal te doen. Voor de kijker wordt het daardoor onmogelijk om te labelen in termen van dader en slachtoffer, goed en kwaad of waar of niet waar. Dat was precies wat ik wilde.”