In de nieuwe geschiedenisserie Ten Strijde! duikt Pieter Jan Hagens samen met Jort Kelder in de schatkist van de oude veld- en zeeslagen die ons vaderlandse verleden rijk is. “Oorlogsgeweld is gruwelijk, maar heeft óók een bepaalde aantrekkingskracht.”

Hij loopt al flink wat jaren mee in Hilversum, maar nog nooit eerder maakte Pieter Jan Hagens (58) een programma dat zo dicht bij zijn eigen interessegebied ligt als de nieuwe geschiedenisserie van AVROTROS. In Ten Strijde! gaat de EenVandaag-presentator samen met Jort Kelder op ontdekkingsreis langs de verhalen achter bekende Nederlandse veld- en zeeslagen.

“Dat was het fijne aan dit programma; ik kon er mijn eigen nieuwsgierigheid en enthousiasme in kwijt. Verwennerij”, aldus Hagens, die in zijn vrije tijd liever een boek over de zeventiende-eeuwse geopolitiek leest dan een roman.

In de eerste aflevering zeilt het nieuwbakken tv-duo over de woelige baren van de Noordzee naar het Engelse Chatham. Hagens, een ervaren kapitein, in de rol van “het bazige schippertje” in 21e-eeuws zeilkloffie en Kelder als diens ondergeschikte in een authentiek uniform van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger – van vóór de politionele acties, dat wel. Hagens: “Waarom ik niet zo’n uniform droeg? Ben je gek zeg! De laatste keer dat ik een uniform aan had, was op de padvinderij. En dat wil ik graag zo houden.”

Michiel de Ruyter

Met die zeiltocht treden de mannen in het spoor van Michiel de Ruyter, die precies 350 jaar geleden een van de meest legendarische zeeslagen uit de vaderlandse geschiedenis op zijn naam zette door de Engelse vloot te vernietigen terwijl die voor anker lag in een zijrivier van de Thames.

Door precies dezelfde route af te leggen komt zo’n geschiedenisverhaal tot leven, zegt Hagens. “Dan merk je bijvoorbeeld pas hoe die lui te maken hebben gehad met het getij. Ze hadden toevallig, na een paar dagen wachten, mazzel met de wind. Maar ze moesten ook weer terug. Hoe breed en hoe smal is die rivier en wat gebeurt er als het eb of vloed wordt? Als je er met neus bovenop gaat zitten, dan maak je het verhaal veel preciezer mee.”

Hun zesdelige veldonderzoek leverde ook een aantal ontdekkingen op. Om een voorbeeld te noemen: Michiel de Ruyter was er de helft van de tijd niet bij tijdens zijn ‘legendarische’ tocht naar Chatham. Voor historici is dat allang geen nieuws meer, maar wél voor Hagens, Kelder en de meeste Nederlanders. “Michiel de Ruyter was de eerste paar dagen ziek. Hij had een stuk brandend lontpluis van een kanon ingeademd. Zo kom je er dus achter dat allerlei dingen in de praktijk anders zijn gegaan dan het mooie verhaal wil doen geloven”, aldus Hagens.

Vader

Naast de zeventiende-eeuwse zeeslag van De Ruyter bezoeken Hagens en Kelder nog vijf oude strijdtonelen. Zoals het Cuba van de zestiende eeuw, waar Piet Hein de Zilvervloot veroverde, en de Slag om de Grebbeberg, het beruchte bloedbad uit de Tweede Wereldoorlog. Daarbij hebben de verhalen van Hagens’ inmiddels overleden vader gediend als inspiratiebron. “Die was dienstplichtig soldaat in mei 1940 en heeft me daar veel over verteld. Er zijn belangrijke vragen te stellen over die strijd. Hoe was het Nederlandse leger er toen aan toe? Hadden die jongens eigenlijk wel tegen de Duitsers het veld in gestuurd mogen worden?”

Ergens doen de bezigheden van de twee mannen voor dit programma denken aan iets dat alle jongetjes doen: oorlogje spelen. “In oorlogsgeweld zit óók een bepaalde aantrekkingskracht”, beaamt Hagens. “Oorlogsfilms zijn daarop gebaseerd. Tegelijkertijd is het natuurlijk gruwelijk wat er gebeurt. Ik realiseer me dat terdege, hoor. Als je op een slagveld van bijvoorbeeld Waterloo staat en je probeert je voor te stellen wat daar is gebeurd, dan kom je niet eens bij de afschuwelijke werkelijkheid in de buurt. Maar in combinatie met wat er zoal vanaf hing, zoals het voortbestaan van een land of het ego van een vorst, fascineert het toch.”

Daarnaast kan een lesje vaderlandse geschiedenis op nationale televisie momenteel geen kwaad, vindt Hagens. “Die oorlogen zeggen ook iets over wie wij mensen zijn en wat we allemaal kunnen. Als je onze democratie wilt snappen, wilt begrijpen wat er nu aan de hand is en waar het toe zou kunnen leiden, dan is het goed om te weten wat er vroeger gebeurd is.”

Hij doelt daarmee op de politieke verschuivingen die de VS en Europa in in zijn greep houden houden. “Ik ben geen voorspeller, daar waag ik me niet aan. Ik hoor niet bij de mensen die zeggen dat het over twintig jaar weer oorlog is. Maar het kan wél. Dit gaat over ons verleden. Als je daar kennis van hebt, verbreedt dat je blik op het heden en misschien ook op de toekomst.”